Een beroepsziekte mag eigenlijk niet vóórkomen. Het hele arbostelsel is gericht op voorkómen, maar werkt onvoldoende. Minister Van Hijum voegt een instrument toe ter verbetering. Hij bracht een wetsvoorstel in internetconsultatie. Een nieuw artikel 9a geeft een grondslag in de Arbowet voor de mogelijkheid van (periodieke, meerjarige) subsidie, aan een samenwerkingsverband van partijen, voor kennisontwikkeling rond preventie en beperking van beroepsziekten. De minister voegt daarbij een concept Subsidieregeling kennisprogramma beroepsziekten, en het voornemen voor een vijfjarig (2028-2033) programma stoffengerelateerde beroepsziekten. Dit voorlopig voor ongeveer 5,5 miljoen euro per jaar, met administratieve ondersteuning bij het RIVM.


Tegemoetkoming
Ook wil Van Hijum een nieuw artikel 9b in de Arbowet: de minister “kan een tegemoetkoming toekennen aan personen die lijden aan een beroepsziekte”, en nadere bepalingen geven in een ministeriële regeling. De twee bestaande regelingen voor tegemoetkoming, voor beroepsziekten door asbest resp. enkele stoffengerelateerde beroepsziekten, hebben nu hun grondslag in de Kaderwet SZW-subsidies; die geldt voor eenmalige of tijdelijke subsidies, zo licht Van Hijum toe.

Voorgeschiedenis
Nederland kent een moeizame omgang met beroepsziekten. Compensatie van of tegemoetkoming voor schade moet in ons land verkregen worden via aansprakelijkheidsstelling bij de burgerlijke rechter. Een ‘persoonlijke en juridische lijdensweg’, vooral voor getroffenen. In 25 jaar zijn er daarnaast, moeizaam, regelingen tot stand gekomen wat betreft asbest, chroom-6, OPS en CSE, collectief gefinancierd. De laatst tot stand gekomen regeling, die voor Tegemoetkoming Stoffengerelateerde Beroepsziekten (TSB), is gefinancierd uit een opslag op premies die álle werkgevers betalen.

“Het treffen van een dergelijke tegemoetkomingsregeling door de overheid gebeurt bij hoge uitzondering. .. In Nederland zijn werkgevers en opdrachtgevers verantwoordelijk voor de arbeidsomstandigheden.”
Toenmalig minister Van Gennip (CDA) in de toelichting bij de TSB. 

Beroepsziekten: kennisontwikkeling én tegemoetkoming geborgd
Het wetsvoorstel van Minister Van Hijum (NSC) is een omslag. De minister maakt structureel geld vrij voor kennisontwikkeling, zodat het aantal beroepsziekten gereduceerd kan worden.
Daarnaast krijgt het toekennen van tegemoetkomingen bij een beroepsziekte een vaste plek in de Arbowet. De (huidige) tegemoetkoming is overigens geen compensatie van derving van inkomsten door de opgelopen beroepsziekte. Daarvoor is het uitgekeerde bedrag te laag: ruim € 20.000,- (jaar AOW voor een echtpaar). Uit een evaluatie van (deskundigengroep) Lexces blijkt: de erkenning dat de opgelopen beperkingen veroorzaakt worden door het werk, is belangrijk is voor de slachtoffers. Zeer opmerkelijk is dat in de nieuwe formulering deze tegemoetkoming ook open staat voor andere beroepsziekten dan ziekten die veroorzaakt zijn door blootstelling aan gevaarlijke stoffen.  

KoMmentaar: wel vragen open

• De nieuwe borging voor kennisontwikkeling is echt een omslag in het denken en doen van SZW. Geen incidentele subsidies, maar structureel geld voor kennisontwikkeling. SZW wil op haar manier ook een structurele bijdrage leveren in het terugdringen van beroepsziektes. Het is lovenswaardig dat er een structurele subsidie komt zodat er onderzoek gedaan kan worden naar de relatie tussen beroepsziekten en arbeidsomstandigheden. Voor dergelijk onderzoek wat betreft gevaarlijke stoffen is door minister Van Gennip Lexces opgericht. Vanuit KoM gaan we er van uit dat Lexces dan ook de partij zal zijn die het meest in aanmerking komt voor deze kennissubsidie.
• Wat wel tot zorgen leidt is dat de subsidieregeling nu vijf jaar lijkt te beslaan. Als er een nieuw kenniscentrum via een structurele subsidie vorm gegeven wordt, dan zou een looptijd van tien jaar meer zekerheid bieden: zodat onderzoekslijnen die worden opgezet ook voltooid kunnen worden.
• De verankering van de TSB-regeling in de Arbowet is ook goed nieuws. Het is daarbij wel van belang dat er geleerd wordt van de opstartperiode. Dat is duidelijk niet goed gegaan gezien het sterke achterblijven van de aanvragen bij de verwachtingen. Dat kan mogelijk deels verklaard worden door het grote aantal aanvragen dat in de eerste periode afgewezen is. Lexces heeft op basis van die ervaringen een aantal wijzigingen doorgevoerd. Het is voor het draagvlak van de regeling belangrijk dat die nieuwe aanpak begin 2026 weer geëvalueerd wordt.
• Een grote vraag is ook: is de minister van plan ook voor andere beroepsziekten, denk daarbij vooral aan die veroorzaakt zijn door fysieke belasting en PSA, een tegemoetkomingsregeling op te tuigen? Als dat het geval is, dan is er sprake van een heel erg grote omslag!

KoMmentaar: waardering voorop!
Hoe dan ook: Minister Van Hijum valt te prijzen. De decennia slepende discussie in Nederland over  beroepsrisico’s bereikt nu een stadium van wettelijke verankering van meer kennis voor preventie en tenminste gedeeltelijke tegemoetkoming. Dat is winst.

De internetconsultatie over het “Wetsvoorstel kennisprogramma beroepsziekten” loopt tot 20 mei.
Zie ook het KoM-themadossier.