Is Nederland een werknemersparadijs? In de ogen van velen wel. Inmiddels is wel duidelijk dat opvattingen uit het verleden niet meer gelden voor het heden. De spreekwoordelijke zekerheid is in ons land fors verminderd. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) bepleit in een recent rapport om mensen meer grip te geven op hun leven. Ze onderbouwt dat onder meer met wijzen op hoe ook in werk zekerheden verminderd zijn.
Werkzekerheid ongelijk verdeeld
Flexwerkers wisselen uiteraard vaak van werkgever, maar nog slechts een kwart komt na een overstap in een vast contract. Daarentegen krijgen werkenden met een vast contract direct een vast contract aangeboden in de helft van de gevallen dat ze overstappen naar een andere werkgever.
De WRR constateert dat vooral werkenden zelf verantwoordelijk zijn voor hun ontwikkelings- en doorstroomkansen. Op papier hebben de werkgever en de overheid verantwoordelijkheden, in de praktijk ligt het grotendeels bij de werkenden. Die zijn niet allemaal in staat om zaken op te pakken. “Dat is het gevolg van de manier waarop het arbeidsmarktbeleid is opgezet. Het inzetbaarheidsaspect van werkzekerheid kent weinig tot geen wettelijke regels, waardoor er aanzienlijke verschillen bestaan tussen cao’s wat betreft de beschikbare tijd of het budget voor scholing. Ondanks de jarenlange aandacht voor inzetbaarheid, is permanent ontwikkelen op of naast het werk nog steeds geen algemeen aanvaarde praktijk en zijn er weinig prikkels die werkgevers en werkenden aanzetten tot een structurele leercultuur. Werkzekerheid wordt dus wel als beleidsdoelstelling omarmd, maar wordt beperkt uitgewerkt in concrete arbeidsvoorwaarden of concreet beleid”, aldus de WRR.
Onzeker inkomen
Onzeker werk leidt meestal tot onzeker inkomen. Inkomensverlies gaat deels om zaken die aan mensen overkomen, en waar ze maar beperkt invloed op kunnen uitoefenen, zoals ziekte of een scheiding. Zelfs wie vast werk heeft, is niet meer zeker van een voldoende inkomen om van te kunnen leven. Het aantal arme werkenden neemt toe, toont de WRR aan met onder meer een studie van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Verder blijkt de inkomensbescherming van de beroepsbevolking in 35 jaar met ruim een derde afgenomen.
Gevoelens van controle hebben
Gevoel van controle meet de WRR met de veel gebruikte mastery-schaal van Pearlin en Schooler. Deze bestaat uit zeven items
- Sommige van mijn problemen kan ik met geen mogelijkheid oplossen.
- Soms heb ik het gevoel dat ik een speelbal van het leven ben.
- Ik heb weinig controle over de dingen die me overkomen.
- Ik kan ongeveer alles als ik mijn zinnen erop heb gezet.
- Ik voel me vaak hulpeloos bij het omgaan met de problemen van het leven.
- Wat in de toekomst gebeurt, hangt voor het grootste deel van mezelf af.
- Er is weinig dat ik kan doen om belangrijke dingen in mijn leven te veranderen.
(De items 1, 2, 3, 5 en 7 worden omgekeerd gecodeerd.)
De uitkomsten van het WRR-onderzoek zijn in de volgende tabel weergegeven. Bijvoorbeeld onder mensen met een jaarinkomen van € 29.500 of minder is het aantal mensen met zeer weinig gevoel van controle fors hoger dan in de totale groep. Maar zulke verbanden zijn niet absoluut: ook onder de lage inkomens zijn er mensen die zeer veel controle voelen.
De website van de WRR bevat het rapport, een samenvatting en diverse illustraties en animaties. Voor geïnteresseerden in arbeidswetenschappen is er een belangwekkend deelrapport, “Zekerheid van de baan. Deelstudie naar onzekerheid over werk en inkomen voor verschillende groepen werkenden (2021)”