Werknemers met schulden – een uitdaging voor de arbodienstverleners

Een op de twaalf huishoudens in Nederland heeft te maken met problematische schulden. Bij ruim de helft speelt dit al minstens drie jaar.

Drie op de vijf werkgevers hebben personeel met financiële problemen. Een werkgever is volgens het Nibud al snel € 13.000 per jaar kwijt aan een werknemer die voltijds werkt, een modaal salaris verdient en door financiële problemen met een loonbeslag geconfronteerd wordt.

Het zijn vaak life-events die schuldenproblematiek in de hand werken of verergeren: overlijden van een naaste, echtscheiding, gezondheidskwesties. Niet alleen laagbetaalden krijgen problemen met hun financiën. Onverwachte gebeurtenissen kunnen complicaties geven. Denk aan tijdelijk niet opgemerkt verlies of diefstal van bankpasjes waarbij niet alle schade vergoed wordt. Of denk aan een werknemer die normaal gesproken elke maand nét rondkomt: die kan in de problemen komen door langdurige ziekte met mindere loondoorbetaling.

Goed werkgeverschap

Werknemers met financiële problemen voelen schaamte en onveiligheid. Een meerderheid zou bij geldproblemen graag hulp krijgen van hun werkgever, maar de helft durft niet zelf bij de werkgever te beginnen over de geldzorgen.

Vier op de vijf werkgevers vinden financiële problemen een thema om ondersteuning te bieden aan hun werknemers. Dit in het kader van goed werkgeverschap, zo blijkt uit het recente onderzoek “Werknemers met schulden”. Maar vaak aarzelen werkgevers en leidinggevenden zich ‘te bemoeien’ ook al hebben ze vermoedens.

De meeste werkgevers zien de problemen uiteindelijk pas bij (dreigend) loonbeslag.

De meeste werkgevers hebben evenmin beleid en instrumenten voor schuldhulp. Wel wíllen ze helpen. Het is een uitdaging voor arbodienstverleners om werkgevers over hun ‘handelingsverlegenheid’ heen te brengen.

In de praktijk blijken werkgevers hulp voor preventie en voor ondersteuning na loonbeslag nauwelijks te zoeken bij arbodiensten of bedrijfsartsen. Een op de zes à zeven werkgevers denkt aan de arbodienst of bedrijfsarts als bron voor ondersteuning aan de werknemer. In nog minder gevallen is de arbodienst of bedrijfsarts degene die een (mogelijk) schuldenprobleem signaleert bij de werkgever.

Wat kunnen werkgevers?

Nogal wat ‘grote werkgevers’ nemen actie. Ze geven de gelegenheid voor overuren of bieden budgetcoaches en andere voorzieningen aan. Ze trainen leidinggevenden in onderkennen van problemen en gespreksvoering.

Bedrijven Het lectoraat Schulden en Incasso en het lectoraat Organiseren van Waardig Werk (Hogeschool Utrecht) is met subsidie van Instituut Gak de leerkring ‘Schulden in Bedrijf’ gestart. In deze leerkring gaan experts van de Hogeschool Utrecht samen met bedrijven aan de slag. Het doel voor bedrijven is om een aanpak (verder) te ontwikkelen om geldzorgen bij medewerkers te signaleren, bespreekbaar te maken en medewerkers op een goede manier te verwijzen. Meer weten over de leerkring?

De meeste mkb-werkgevers maken zelden mee dat een werknemer problematische schulden heeft, voor een beleid zien ze geen aanleiding – tot het moment van loonbeslag: eigenlijk te laat dus. Het Nibud biedt een factsheet over regelgeving rond loonbeslag.

Signalen Wat werkgevers in ieder geval kunnen doen is alert zijn op signalen. Het Nibud heeft daar hulpmiddelen voor. Zo is er een overzicht van aanwijzingen die op mogelijke geldproblemen wijzen: signalen over werkprestaties, houding en gedrag, omgang met collega’s en uit het privéleven. Ook is er een gesprekshandreiking voor werkgevers, leidinggevenden en HR-mensen.

Download de signaalkaart van het Nibud NIBUD-Signaalkaart-werkgevers 2021

Genoemd onderzoek wijst op het belang dat werkgevers zorgen voor een veilige sfeer en in ieder geval inzetten op een verwijzing naar ondersteuning. De werkgever hoeft geen hulpverlener te zijn, maar is liefst wel een goed verwijzer. Daarvoor is nuttig dat werkgevers “de sociale kaart” kennen voor verwijzing op het moment dat een werknemer de kwestie meldt of er een loonbeslag plaats vindt. Hoe maak je zo’n sociale kaart? Een bestaande website biedt steun.

Sociale kaart met hulpinstanties (Op de website van de Nederlandse Schuldhulproute staat een link naar) Geldfit.nl: invullen van een korte vragenlijst geeft inzicht in de ernst van de schuldenproblematiek, en contactgegevens en openingstijden van instellingen nabij de opgegeven postcode.

Het is aan de werknemer zo’n verwijzing op te volgen. Hoe kan een werkgever informeren of de werknemer dat doet? Een passende gespreksvoering is onmisbaar. Dat ook voor de situaties dat een werknemer meer dan incidenteel een voorschot vraagt op salaris of vakantiegeld. Op datzelfde moment de hachelijke kwestie bespreken is af te raden, beter is een gesprek op een apart moment. Diverse werkgevers betreuren later dat ze gêne voelden en überhaupt het gesprek vermeden.

Gesprek voeren De in de arbosector bekende zelfdeterminatietheorie geeft aanknopingspunten. Een goed gesprek bevat de ABC-elementen: Autonomie, Betrokkenheid en Competentie. Dat is ruimte voor de ander, oprechte interesse in de ander en vertrouwen in diens kunnen. Een voorbeeld van ‘een soepel gesprek’ en nog veel meer is te vinden op de site van werk-portal

Wat kunnen arbodienstverleners?

Werknemers met problematische schulden kunnen het als onveilig ervaren om erover te spreken met hun leidinggevende of anderen in de arbeidsorganisatie. Het zal soms een opluchting zijn voor de werknemer om met de arbodienstverlener te spreken. Diverse arbodienstverleners bieden dat en (doorgeleiding naar) een voorziening als bedrijfsmaatschappelijk werk.

Voor het overige is volgens experts aan te bevelen dat de arbodienstverlener vooral ondersteunend werkt, aanvullend op wat de werkgever kan. Hoe? “Benutten wat er al is”, dat is een aanrader. De arbosector hoeft niet zelf wielen uit te vinden. Er is heel veel aan documentatie, modellen en instrumenten. Een slimme arbodienstverlener weet dat materiaal met enige toespitsing in zijn situatie in te zetten.

Regionale sociale kaart hulpinstanties Hierboven is aangegeven hoe de website Geldfit.nl voor de werkgever informeert over nabije hulp. Arbodienstverleners kunnen daarmee voor hun klanten makkelijk een regionaal overzicht maken. Zo’n handreiking is onder de aandacht bij klanten-werkgevers te brengen. Bedrijfsartsen en anderen in contact met werknemers hebben het document liefst steeds bij de hand.

Verzuim van werknemers is naar ervaring van velen onmiskenbaar een signaal over mogelijke schuldproblemen. Die zijn het ‘laag fruit’ in de verzuimaanpak dat de arbosector zeker zou moeten plukken.

Schuldproblematiek onderdeel verzuimaanpak De bedrijfsarts en alle betrokkenen dienen alert te zijn op de mogelijkheid van geldzorgen als achtergrond bij verzuim. In arbeidsorganisaties voeren leidinggevenden zelf verzuimgesprekken, het is aan de arbodienstverlener te bevorderen dat die leidinggevenden ook weet hebben van (signalen van) geldproblemen. Het is ook aan de orde te brengen bij de algemene voorlichting die arbodienstverleners geven over verzuim en verzuimaanpak.